Co w zamian za nadgodziny może dostać pracownik w Niemczech?

Prawo w Niemczech - co mówi o nadgodzinach? 

Prawo pracy obowiązujące w Niemczech (Arbeitszeitgesetz - ArbZG) dopuszcza możliwość przekroczenia ośmiogodzinnego dnia pracy, jednak pod określonymi warunkami. Maksymalny czas pracy może wynieść do dziesięciu godzin na dobę, pod warunkiem że średnia z sześciu miesięcy nie przekroczy ośmiu godzin dziennie.

Za przepracowane nadgodziny przysługuje rekompensata, którą można rozliczyć na dwa sposoby. Najczęściej stosowaną formą jest czas wolny udzielany w zamian za dodatkowe godziny pracy, tzw. urlop wyrównawczy. Warunkiem jego przyznania jest szczegółowa ewidencja czasu pracy, potwierdzająca faktyczne nadgodziny.

Alternatywnie możliwe jest wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego, jednak sposób rekompensaty musi być zgodny z zapisami umowy o pracę, układu zbiorowego lub ustaleń z pracodawcą. Niezależnie od formy rozliczenia, obowiązuje konieczność przestrzegania przepisów dotyczących maksymalnego czasu pracy oraz odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Maksymalna liczba nadgodzin w Niemczech 

Niemieckie regulacje dotyczące czasu pracy określają wyraźnie, że dobowy wymiar pracy może zostać wydłużony do maksymalnie 10 godzin. Dopuszcza się to jednak tylko pod warunkiem, że średnia dziennego czasu pracy w okresie sześciu miesięcy nie przekroczy ośmiu godzin.

Oznacza to, że standardowy dzień pracy trwający osiem godzin może być przedłużony o maksymalnie dwie godziny, jeśli zostanie to zbilansowane w przewidzianym czasie rozliczeniowym. Przy takim schemacie tygodniowy czas pracy może wynieść do 60 godzin, natomiast w skali miesiąca, nawet 260 godzin, o ile nadwyżki zostaną skompensowane w ciągu kolejnych 24 tygodni.

Zasady te obowiązują również w przypadkach, gdy układu zbiorowe lub branżowe dopuszczają pracę w wymiarze dziesięciu godzin dziennie bez obowiązku natychmiastowego udzielania czasu wolnego lub wypłaty dodatkowego wynagrodzenia. W takich sytuacjach podstawą pozostaje spełnienie warunku dotyczącego średniego czasu pracy w dłuższym okresie rozliczeniowym.

Otrzymanie urlopu w Niemczech za nadgodziny 

Prawo do skorzystania z urlopu wyrównawczego za przepracowane nadgodziny w Niemczech przysługuje pod określonymi warunkami. Zależy od rodzaju wykonywanej pracy, wieku pracownika oraz postanowień obowiązujących w danym zakładzie pracy lub układów zbiorowych.

Możliwość wybrania dni wolnych w zamian za przepracowane nadgodziny wymaga wcześniejszego porozumienia z pracodawcą. Samodzielne decydowanie o dodatkowych godzinach pracy, bez wcześniejszego uzgodnienia, nie daje podstawy do późniejszego roszczenia o czas wolny.

Rekompensata w postaci dodatkowego dnia wolnego nie wchodzi w skład ustawowego lub umownego urlopu wypoczynkowego. Jej przyznanie wymaga zgody obu stron - zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Forma rozliczenia nadgodzin, czy to czasem wolnym, czy wypłatą ekwiwalentu, nie może zostać narzucona jednostronnie.

Choroba w trakcie wykorzystania urlopu wyrównawczego nie powoduje przedłużenia czasu wolnego. Dni te nie zostają również zaliczone do puli niewykorzystanego urlopu. Ryzyko związane z utratą prawa do odpoczynku z powodu choroby w tym czasie spoczywa wyłącznie na pracowniku.

Wypłata dodatkowych pieniędzy za nadgodziny w Niemczech 

Zasady dotyczące wynagrodzenia za nadgodziny w Niemczech zależą w dużej mierze od treści umowy o pracę. Jeśli dokument zawiera wyraźny zapis o tym, że określona liczba nadgodzin jest już ujęta w podstawowym wynagrodzeniu, pracodawca nie ma obowiązku wypłaty dodatkowych środków za te godziny. Warunkiem jest jednak jasne określenie liczby nadgodzin, które obejmuje to ryczałtowe rozliczenie.

Klauzula pauschal mit dem Lohn abgegolten oznacza, że uzgodnione nadgodziny nie będą dodatkowo opłacane. Tego rodzaju zapis staje się wiążący tylko wtedy, gdy dokładnie wskazano maksymalną liczbę nadgodzin objętych ustaleniami. Nieprecyzyjne sformułowania, takie jak „rozsądna ilość nadgodzin” lub „niewielki zakres nadgodzin”, uznaje się za nieważne. W takich przypadkach obowiązuje standardowa zasada - każda przepracowana godzina ponad ustalony wymiar pracy powinna zostać odpowiednio wynagrodzona.

Zgodnie z orzeczeniem Federalnego Sądu Pracy z 1 września 2010 r. (sygn. 5 AZR 517/09), niektóre grupy zawodowe, takie jak lekarze, prawnicy czy biegli rewidenci, mogą być wyłączone z obowiązku dodatkowej zapłaty za nadgodziny, jeśli charakter ich pracy wiąże się z ponadprzeciętnym zaangażowaniem. Dotyczy to jednak wyłącznie stanowisk o wysokim poziomie samodzielności i odpowiedzialności zawodowej.

Wysokość dodatkowych pieniędzy za nadgodziny w Niemczech 

Rekompensata finansowa za nadgodziny w Niemczech przysługuje wtedy, gdy przekroczony zostanie ustalony wymiar czasu pracy, zwykle przekraczający 10 - 15% czasu etatowego. Przy pełnym zatrudnieniu na 40 godzin tygodniowo oznacza to średnio 4 - 6 dodatkowych godzin tygodniowo, co w skali miesiąca daje około 20 - 24 nadgodziny.

Wysokość wynagrodzenia za nadgodziny nie jest uregulowana w sposób jednolity w przepisach. Określają ją zazwyczaj zapisy umowy o pracę, układy zbiorowe lub wewnętrzne porozumienia pracodawcy z pracownikiem. W sytuacji, gdy pracownik otrzymuje stałe miesięczne wynagrodzenie za konkretny wymiar godzin, możliwe jest samodzielne wyliczenie stawki za nadgodzinę.

Przykładowo, osoba zatrudniona na pełny etat z miesięczną pensją brutto 3400 euro i tygodniowym wymiarem pracy wynoszącym 40 godzin, uzyska stawkę godzinową po podzieleniu wynagrodzenia przez średnią liczbę tygodni w miesiącu (4,33), a następnie przez liczbę godzin w tygodniu. W tym przypadku stawka za jedną godzinę wynosi około 19,63 euro. Za 20 nadgodzin wypłata dodatkowa może wynieść 392,60 euro brutto.

Ostateczna wysokość wynagrodzenia za nadgodziny zależy również od ewentualnych dodatków lub premii, które mogą być przewidziane w przepisach branżowych lub wewnętrznych ustaleniach firmy.

Opodatkowanie pieniędzy za nadgodziny w Niemczech 

Wynagrodzenie za nadgodziny w Niemczech doliczane jest do rocznego dochodu brutto, co wpływa na ogólną podstawę opodatkowania. Tego rodzaju przychód traktowany jest tak samo jak regularna pensja, bez względu na to, czy wypłacany jest jednorazowo, czy cyklicznie i jest opodatkowany. 

Wyjątek od powyższej reguły występuje, spełnione zostaną warunki przewidziane w § 3b niemieckiej ustawy o podatku dochodowym (EStG). Dotyczy to szczególnie pracy wykonywanej w godzinach nocnych, w niedziele, święta lub w innych niestandardowych porach. W takiej sytuacji podatek od wynagrodzenia podlega częściowemu obniżeniu. 

Ustawa przewiduje konkretne progi ulg podatkowych:

• za pracę nocą (między 20:00 a 6:00) przysługuje zwolnienie z podatku w wysokości 25% wynagrodzenia podstawowego,
• jeśli praca odbywa się wyłącznie w porze nocnej (cała zmiana), ulga może wynieść 40%,
• praca w niedzielę wiąże się ze zwolnieniem z podatku dla 50% podstawowego wynagrodzenia,
• w dni ustawowo wolne od pracy - w tym 31 grudnia po godzinie 14:00 - ulgę ustalono na poziomie 125%,
• w przypadku szczególnych dni, takich jak 1 maja, Wigilia od godziny 14:00 oraz 25 i 26 grudnia, przysługuje zwolnienie obejmujące 150% wynagrodzenia za pracę.

Zastosowanie tych ulg znacząco wpływa na wysokość pensji netto. Przykładowo, pracownik zarabiający 3000 euro brutto i wykonujący 30 nadgodzin, przy pełnym opodatkowaniu, otrzyma 2408,45 euro na rękę. 

Po uwzględnieniu zwolnienia podatkowego dla dodatkowego wynagrodzenia z tytułu nadgodzin w wysokości 642,86 euro, opodatkowaniu podlegałaby jedynie pensja podstawowa, co obniża podatek dochodowy do 317,08 euro. W rezultacie wynagrodzenie netto wzrosłoby do 2559,14 euro, dając dodatkowy zysk rzędu 150,69 euro.

Ostateczna wartość ulgi zależy od rodzaju nadgodzin, ich liczby oraz momentu ich wykonania. Kluczowe znaczenie ma również sposób ewidencjonowania nadgodzin i kwalifikacja godzin pracy zgodnie z obowiązującym prawem.

Odmowa wykonywania pracy w nadgodzinach przez pracownika w Niemczech 

Umowy o pracę zawierane w Niemczech często przewidują możliwość wykonywania nadgodzin, jednak ich liczba powinna zostać jasno określona. Dodatkowe regulacje w tym zakresie mogą wynikać z układów zbiorowych obowiązujących w danym sektorze, na przykład w administracji publicznej, lub z ustaleń zawartych na poziomie zakładu pracy.

W przypadku braku jednoznacznych zapisów dotyczących nadgodzin w niemieckiej umowie o pracę, pracownik może odmówić wykonania dodatkowej pracy bez konsekwencji prawnych. Sprzeciw wobec nadgodzin jest w pełni uzasadniony, jeśli nie istnieje wcześniejsze porozumienie określające zasady ich świadczenia.

Są jednak sytuacje, w których niemieckie prawo dopuszcza wykonywanie pracy w nadgodzinach, bez wcześniejszych ustaleń pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Na przykład w razie nagłej nieobecności pracowników z powodu choroby lub innych zdarzeń losowych, które zagrażają funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Nie oznacza to jednak, że każda nagła potrzeba uzasadnia obowiązek pracy ponad normę i pracownik musi się na nią godzić. 

Świadome przyjmowanie przez pracodawcę w Niemczech zleceń przekraczających możliwości zespołu, z zamiarem pokrycia braków za pomocą nadgodzin, stanowi nadużycie. W takich okolicznościach pracownik ma pełne prawo odmówić wykonania pracy wykraczającej poza standardowy wymiar czasu pracy, powołując się na ochronę swoich praw wynikających z niemieckiego prawa pracy.

Obserwuj MyPolacy.de na Facebooku, Instagramie, Threads, YouTube.

Zdjęcie: Depositphotos.com, autor: monkeybusiness